Rosa Mirian Elizalde – La Jornada

A noticia: o antiviral cubano Interferón alfa 2B recombinante (IFNrec) está entre os medicamentos seleccionados por China para tratar o Coronavirus, o andacio que xa causou máis de 2.600 mortos naquel país que aínda non dispón de vacina específica. O feito: o Interferón leva en Cuba 39 anos e o país comezara a experimentar esa proteína con propiedades antivirais no mesmo momento da invención da industria bio-tecnolóxica, en 1981.

Nese ano, sobraban dedos dunha man para contar os países do chamado Primeiro Mundo a apostar por ese conxunto de técnicas que emprega organismos vivos -ou parte deles- co obxectivo de obter produtos ou modificalos, mellorar plantas ou animais, ou desenvolver sistemas biolóxicos con fins específicos, en particular para o adianto da saúde humana.

Esta definición da biotecnoloxía descansa nun amplo abano de coñecementos baseados en disciplinas de elite, como a microbioloxía, a bioloxía celular, a bioquímica, a xenética, a bioenxeñería e a enxeñería química, a bioloxía molecular e a inmunoloxía. A combinación destas novas técnicas deu orixe ao chamado portaavións da ciencia, a enxeñería xenética, que en Cuba inaugurou o seu primeiro centro en 1986.

Que pode explicar o fenómeno da biotecnoloxía cubana, xurdida nun país sen desenvolvemento industrial previo, e baixo o bloqueo obsesivo dos EUA? Como deveu en poucos anos un recurso económico, ao tempo que melloraba a saúde da poboación, xeraba produtos e miles de patentes? Por que teimaba Fidel Castro nesta vía revolucionaria?

O científico Agustín Lage, que fora director do Centro de Inmunoensayo, da Habana -un dos moitos xurdidos trala produción do Interferón alfa e beta en Cuba-, explicaba a procedencia  do milagre: un forte investimento en educación e saúde, con garantía de acceso universal e gratuito; a aposta pola biotecnoloxía, mesmo na altura da peor crise que viviu Cuba na década do 90; a propiedade social das institucións que garante a integración librándoas da trampa de competiren entre elas; o deseño das institucións como  centros de investigación-produción-comercialización comprometidos no ciclo completo da investigación científica; o feito de na biotecnoloxía, como noutras industrias da chamada economía do coñecemento, a produtividade depender directamente da creatividade dos traballadores, e esta, á súa vez, da motivación; a comprensión de que se fai ciencia real, competitiva, con resultados de primeira orde.

Todo iso explica por que Cuba conta co programa de vacinación máis amplo do mundo (recoñecido pola Organización Panamericana da Saúde e outros organismos internacionais) con cobertura universal para naipelos con vacinas para 13 enfermidades; vixiáncia epidemiolóxica co emprego de inmuno-ensaios para máis de 20 enfermidades. Os hospitais utilizan regularmente medicamentos como o Interferón, os anticorpos mono-clonais, as citoquinas e outros biofármacos. O Heberprot-P, unha cura prodixiosa para a úlcera do pé diabético que é de uso terapéutico común na rede sanitaria cubana, podería salvar a boa parte dos 83.000 pacientes que cada ano son amputados nos EUA, cuxo goberno nega permiso a comercialización do medicamento porque vén da illa rebelde.

Nos altos indicadores de saúde pública interveñen outros factores, pero é non hai dúbida que a investigación en inmunoloxía e o uso da biotecnoloxía industrial, contribuíron á redución da mortandade infantil até chegar a 5 por cada 1.000 nacementos e a unha esperanza de vida de 79 anos. A combinación destes factores permitiu que varias enfermidades infecciosas desaparecesen (poliomielite, difteria, tétano, tose ferina, sarampelo) e outras controladas ou reducidas na súa aparición (hepatite B; meningoencefalite).

Por certo, o home que sinalara a Fidel o camiño da biotecnoloxía a inicios da década do 80 do século pasado, era negro, demócrata e congresista por Texas: Mickey Leland. El levou á Habana a un eminente oncólogo de Houston que utilizaba o Interferón no tratamento do cancro. Leland estaba fondamente magoado pola hostilidade do goberno do seu país contra Cuba e coidaba que o bloqueo, amáis de contraproducente, era inconsistente cos valores estadounidenses. “Estados Unidos -declarara- non debería negar o acceso aos medicamentos de Cuba; as únicas vítimas son os enfermos e os desvalidos”.Leland, un loitador contra a pobreza en África, morreu nun accidente en Etiopía, a pouco de pronunciar estas palabras. Outro feito que esconden as noticias”.

Axencias – Terra Sen Amos

É estratéxico para Cuba producir alimentos que aforren víveres importados anualmente por valor de 1.800 millóns de Euros. Manuel Marrero Cruz, primeiro ministro, dixo que as leiras inter-urbanas eran  a maneira máis económica de producir alimentos, cun mínimo de transporte e combustibel, que as veces nin son precisos pola proximidade do mercado; non require adubos importados nin insecticidas pois cada cavada debe dispor da súa reserva de orgánicos. Por riba, garante emprego a mocidade e contribúe a mellorar o manexo da auga e o reciclaje de nutrintes; recupera terras a barbeito e produce as sementes que demanda, entre outras vantaxes. “Unha alternativa realista e sostíbel –dixo-, referencia do que temos que facer para atinxir soberanía alimentaria”.

Os bós resultados do plano de autonomia alimentar foron recordados no  XXXII aniversario do Programa de Agricultura Urbana, Suburbana y  Familiar. Todo comezara durante a visita de Raúl Castro a unha experiencia de cultivo de hortarizas en agros adubados con materia orgánica en Hortifar, entidade pertencente á Unión Agropecuaria Militar. Raúl recomendou estudar e promover o método de cultivo. De a pouco,  aquel sistemas de leiras pasou a ser parte da contorna en calquera recanto de Cuba.

 
Manuel Marrero ldixo que a partir dos espléndidos resultados da primeira fase, Raúl, dende a presidencia do Goberno, lanzou un novo programa para incrementar a escala deses cultivos aos arrabaldos das cidades, que na súa gran maioría permanecían improductivos. “Nacera 8 de abril de 2009,  en Camagüey, nun radio de dez quilómetros desde o centro da capital provincial, co nome de agricultura suburbana, que foi integrada nas xa consolidadas agriculturas urbana e familiar” dixo Marrero que recordou a seguir a Adolfo Rodríguez (Adolfito), quen con paixón e capacidade asumiu a tarefa, prácticamente até o último alento. “Ao seu empeño debemos en boa medida o alcanzado. Serva este evento para honrarmos súa memoria”.

O xefe de gabinete, dixo que o plano agrícola interurbano dera resultados positivos e importantes aforros á economía do país, ao contribuír á disminución de importaciones .” Nun intre no que o Goberno dos EUA aumenta o bloqueo, cobra moita máis importancia este proxecto dirixido á produción de alimentos para o pobo, algo que non é simplemente unha prioridade máis pois constitúe un asunto vital para a seguridade nacional, que é igual a preservar a nosa independencia e soberanía”. Recordou tamén Marrero Cruz que o pobo de Cuba herdara como tradición alimentaria unha dieta composta por catro produtos básicos: arroz, feixón, as distintas variedades de tubérculos e froitos que se sirven cociñados co nome de vianda, e proteína, á que compría engadir  verduras.  Dos catro elementos, só un era xa plenamente de orixe cubano. a vianda mentres mantense a importación do arroz, e en menor medida a dos feixóns e cárnicos. “Propuxéramos garantir 30 libras mensuais de vianda e hortarizas a cada compatriota, e delas atinximos 20 en 2019. Chegaremos a esa meta nun menor tempo se continuamos incrementando as áreas produtivas, dende o eido, a horta, os organopónicos xigantes e a agricultura suburbana, até os grandes polos produtivos”.

Axencias-TSA

Raúl Castro presidiu a despedida de Efigenio Ameijeiras Delgado Ulises, organizador da primeira cela clandestina do M-26, xeneral de división e Heroe de Cuba, finado con 88 anos. Fillo do emigrante galego de Campo Lameiro Manuel Ameijeiras e da cubana Angustias Delgado, Efigenio foi obxecto de homenaxe pública como Heroe da Patria ao ser inhumado no Panteón de Veteranos, do cemiterio de Colón. O xeneral galego-cubano, nado en Las Tunas, participara da expedición do Granma dende Mexico,  loitou na Serra e mandara a patrulla que primeiro rompeu a posición mercenaria en Praia Girón. Tres irmás do falecido, Juan Manuel, Gustavo e Ángel, entregaran a súa vida no combate por unha Cuba soberana.

O recordo dos irmáns Ameijeiras perdura en Cuba e dá nome ao hospital clínico de avangarda que a Revolución desenvolveu como exemplo do compromiso da Revolución coa asistencia médica pública,  a partir dunha vella mutua galega emigrante. Un museo dos Irmáns Ameijeiras, aberto en Las Tunas (capital da provincia do mesmo nome no Oriente de Cuba) garda memoria desta saga familiar Galego-Cubana. Ao ter Fidel noticia da morte de Ángel Ameijeiras, irmán de Efigenio, en combate desigual, salientara a súa exemplar conducta e incansábel espírito de loita por non ter cedido fronte un inimigo superior en medios. O Comandante concedéralle o degrao máis alto do exército rebelde con distinción.

O segundo secretario do PCC, José Manuel Machado Ventura, foi encargado de facer a gabanza do heroe galego-cubano e dixo del que era paradigma de modestia, honra, fidelidade e entrega sen límites ao deber en toda a súa vida.  “Hoxe, cando remedran perigos e ameazas contra a nación, o exemplo de Efigenio e a súa entrega xenerosa sen recramar nunca nada, constitúe un arma poderosa contra o inimigo”.

Nas FAR ocupara responsabilidades de Xefe do Estado Maior do Exército Central e de Vice-ministro Xefe de Preparación Combativa. Formou parte do continxente militar de cubanos que cumpriran misión internacionalista en Alxeria e Angola. Os méritos acumulados fixérono acredor da condición de fundador do Partido Comunista de Cuba e formara parte de seu primeiro Comité Central.

Mantivo durante toda a súa vida unha constante vixilia pola formación e acadara entre, outros, o título de licenciado en Historia pola Universidade da Habana.
 

Fernando Martínez Heredia

Entre 1880 e 1895, os conceptos de nacionalidade, clase e clasificación racial foron obxecto en Cuba dunha deboura histórica. Tres asuntos intimamente relacionados que a reacción procurou segregar. José Martí tomou parte na discusión e o seu criterio foi decisivo nos últimos anos dese  período, ao se converter no líder dun nacionalismo popular que daba continuidade á tendencia insurreccional e consideraba básico herdar o ideal de 1868, mais desde novas posicións que superasen as eivas e erros daquela Revolución.

Martí dálle preferencia ao fin da escravitude, e axiña as relacións entre razas, ao racismo e a liberación nacional. Eis as súas prioridades ao elaborar un proxecto de independencia por forza multirracial, na estratexia a medio e longo prazo. En textos temperáns como aquel de xaneiro de 1880, en que negros e mulatos aínda son «eles», manexa as ideas da culpa branca e de redención ao abrir paso á liberdade dos negros na difícil coxuntura da Guerra Chiquita, na que o racismo foi utilizado por España para confundir unha parte dos revolucionarios, mais ao mesmo tempo inicia seu longo camiño independente.[3] As transformacións sociais probadas polo país nos quince anos seguintes, o desenvolvemento intelectual de seu proxecto nos tempos en que era inviable a insurrección e os decisivos logros políticos e de prestixio de Martí os anos noventa, farano máis profundo e máis libre ao tratar esas cuestións.

Advirto dúas liñas de traballo, moi vinculadas entre si, na posición de Martí para ás construcións de razas e de nación. Unha é a recuperación da memoria revolucionaria de 1868, de xeito tal que resalten os sacrificios e heroísmos compartidos en pé de igualdade, e se recoñeza a guerra como medio para achegar razas profundamente divididas. Isto é, para recoñecerlle ao non branco[4] dignidade e auto-estima que por outros medios non podería obter ou levaríalle un tempo moi dilatado e azaroso, e para inducir ao que se aprecia de ser branco a abandonar ou minorar o racismo que forma unha parte importante de súa concepción da vida social. Nese plano individual, que é básico, enaltece a conduta dos bravos guerreiros e os leais acompañantes non brancos durante a guerra, mais en Martí eles non forman a comparsa habitual dos próceres brancos, presentes noutras narracións patrióticas, ou progresistas. Gaba o ascenso desas persoas humildes mediante as prácticas revolucionarias, e saúda a aparición de heroes e personalidades cubanas perdurabeis.

Martí comprendeu que a afirmación de que a abolición da escravitude foi unha fazaña revolucionaria era un punto principal para a instalación do cubano.[5] Hai que distinguir entre a realidade dese aserto no seu tempo e a manchea de causas aducidas polo historiador actual no proceso da emancipación. Carecendo de movementos abolicionistas con expresións sociais importantes, a radicalización da guerra revolucionaria de 1868-1878 mobilizou os esforzos e o vontade nun exército plurirracial que asinou con sangue a unión entre liberdade persoal e independencia nacional, inzou o ideal de igualdade dos cidadáns e fixo seu o significado político da abolición da escravitude. No período de 1880-1895 estes temas e outros foron un asunto máis para a deboura histórica que habería determinar o contido da nación, seu proxecto, e estratexia política. Martí actuou con plena consciencia nesa pugna.

A outra liña de traballo é súa concepción antirracista, moi consistente e ben fundamentada. Vense aos ollos a orixinalidade e fondura do seu pensamento, tan gabado como pouco comprendido e utilizado. Martí opúxose abertamente ás teses racistas imperantes na antropoloxía e as ciencias socias naquela altura. Elaborou unha crítica moi profunda e orixinal sobre ás nocións de cultura, progreso e civilización. Nesta segunda metade do século XIX, na que as ciencias sociais estaban a constituírense, gozaba dunha influencia decisiva o racismo «científico», asistido polo poder inmenso que ostentaban a idea de ciencia, o evolucionismo e o positivismo. Era lugar comúns a misión do home branco de civilizar aos demais pobos do mundo, definidos por natureza inferiores. Unha noción de progreso capitalista  profundamente racista na altura, formaba parte do proceso de unificación de ideas entre as elites intelectuais latinoamericanas e as de Europa e Estados Unidos, nos que as primeiras eran case sempre subalternas. No terreo da difusión de ideas e crenzas, o colonialismo mental era aínda máis amplo e descarnado.

Entender a singular capacidade de reaccionar contra a corrente dominante deste intelectual que, ao mesmo tempo, posuía unha vsta formación occidental moderna, non é posibel sen recordar seus vinte anos de estudos de Cuba e América dende unha perspectiva de de liberación nacional. Súas vivencias e aprendizaxes de xuventude en Mesoamérica -un área cultural que contaba con 2500 anos de historia autóctona e adiantos extraordinarios – deberon seren determinantes na súa formación, mais serían as as ideas políticas as que o levaron por outro camiño e máis lonxe que a outros intelectuais que tamén admiraron as civilizacións autóctonas americanas. A experiencia de México naquela altura, cun nível de loitas revolucionarias e de ideas políticas e sociais de avangarda en América Latina, foi decisiva para Martí [6]

A grandeza do Apóstol só pode entenderse na súa dobre actividade articulada: superando a mezquindade imperante na política cubana de entreguerras, dunha banda, e safando do canon biolóxico para a Historia e as ciencias humanas dominante en Occidente, mediante un criterio cultural que non era meramente inclusivo senón antirracista e anticolonial, inspirado na idea de liberación nacional e de xustiza social. E aliás, manter unha campaña respectuosa coas realidades materiais e espirituais de seu país de escravitude, castas, racismo, colonialismo e expoliación de pobres e traballadores, non para as comprender e se render ante elas, senón para traballar dende súa existencia, criticalas e combatelas sempre que fose necesario e convocar a cubanos e cubanas a mudalas.

Non hai razas, conclúe o pensador, mais os cubanos negros e mulatos existen, son unha parte específica da sociedade, alén dos decisivos de súa condición humana; unha parte que foi deformadda e negada na historia de Cuba, que por fin ve ante si máis oportunidades, confía no seu futuro e loitará pola xustiza e a liberdade. Para tal facer, a Martí resúltanlles fundamentais a ideoloxía mambisa e a praxe revolucionaria. O obxectivo é facer realidade o que el está a afirmar no terreo das ideas: que entre iguais por natureza e parceiros disímiles dunha cultura, poda construirse a nación e as novas relacións entre razas. Neses campos, como noutros, a guerra revolucionaria debe ser a preparatoria da república. O patriotismo plural identifícase na historia, mesmo que non se interese polo pasado remoto das diferentes culturas de que procede senón pola igualdade que ven do evento revolucionario e das narracións heroicas e edificantes.

Non esquezamos que a obra de Martí foi truncada pola aceleración da súa actividade política práctica e por súa temperá morte. Sen dúbida pretendía analizar os compoñentes da nación que trataba de fundar. Seu proxecto de libro La raza negra. Su constitución, corriente y tendencias. Modo de hacerla contribuir al bien común, por el suyo propio é un bon exemplo diso.

José Martí non enunciou súa posición en libros de carácter científico social, senón en centos de artigos e discursos inspirados polo combate ideolóxico e político. Porén as suas sentenzas famosas –e outras que non o son tanto- sobre a raza e outros asuntos importantes revelan fondura de pensamento con dereito a formar parte da historia da ciencia social, por dereito, o dia que superemos o conservadorismo e o colonialismo mental que hoxe a dominan. Tamén ficarán definitivamente esquecidas as diversas «clasificacións» do Apóstol que levaron a graves erros e xeraron ira e polémica durante o século pasado, todas elas procedentes de querer medir o pensamento de Martí a partir de cánones europeos asumidos acriticamente. Unha incomprensión capital do máis valioso do pensamento martiano, que tan útil sería para lidar contra a colonización mental.

Terra Sen Amos

Arredor da estatua de Martí na beiramar central de Vigo, a solidariedade con Cuba en Galiza honrou a data do 167 aniversário do nacemento do Pai da Patria Cubana, nunha xuntanza convocada pola Asociación Francisco Villamil . Erea del Rio, presidenta da Asociación, presentou a ofrenda de flores, á beira da Cónsul Xeral de Cuba en Galiza e Astúries, Yahima Martínez Millán, que reclamou a restauración da estatua de Martí. Entre o público, membros da dirección local do BNG, CIG, En Marea, EU, PCPG e Asemblea da República así como Martín Pacheco, cónsul xeral da República Bolivariana de Venezuela en Vigo; unha representación do consulado da Re pública Arxentina, e o poeta e arquitecto do I Plan Caracas, Farruco Sexto, asignado ao Consulado de Venezuela en Vigo, e Xosé Luis Méndez Ferrín e Xacinto Barreiro entre outras persoas.

O compromiso de Martí coa independencia de Cuba, precede a súa maioría de idade, segundo o relato de Erea del Rio que abriu o acto:  “Aos 17 sufriu un conselho de guerra por escribir unha carta na que cualificaba de traidor a un condiscípulo seu, crioulo, que se inscribira como cadete no Corpo de Voluntarios da colonia”. Encadeado con zuncho de ferro sobre o cadril e unha bola con máis peso ca o seu levián corpo, Martí pasa por traballos forzados coa dignidade de quen xa ten resolto pór  a súa vida ao servizo da liberación nacional. “A colosal figura de Martí representa a dignidade de Cuba fronte ao incremento do cruel bloqueo, nun proceso que ven dende  1868 co Pacto do Zanjón e que continúa na guerra necesaria do 1895. O pensamento de Martí está máis vixente ca nunca e é clave para entendermos o proceso actual de toda América Latina”,  dixo a presentadora antes de citar a Francisco Villamil, emigrante de A Veiga a Cuba, nomeado xeral da tropa mambisa que emprende en 1872 a invasión da illa dende Santa Clara. A condena dos recentes actos vandálicos cometidos en Cuba por uns delincuentes contra a figura de José Martí, aldraxando unha figura exemplar para todo o pobo cubano, tanto polo seu ideario latinoamericanista como polo seu pensamento descolonizador, foi recibida por un aplauso do público.

Yahima Martínez Millán, Consul Xeral de Cuba en Galiza e Astúries, dixo que en Martí déranse cita caracteres de home comprometido, brillante orador, pensador insigne, crítico de arte, poeta, precursor do modernismo, mestre, ensaísta, visionario, político e revolucionario. “Nada do humán lle foi alleo e trascendeu a biografia e a Historia cando dixo Patria é humanidade”.

Martí consagrouse como organizador da Guerra da Independencia de Cuba no século XIX e inspirou a Revolución que acabou coa ditadura  en 1959.  O seu mérito foi asemade o de concienciar a todos os pobos da Nosa América. A poucas horas de perder a vida no campo de batalla escrebe “xa estou a diario en risco de dar a vida polo meu pais e de evitar a tempo, coa independencia de Cuba, a invasión dos soldados dos EUA e que caigan con esa forza sobre as nosas terras de América…”.

A Cónsul dixo que as campañas mediáticas inimigas difunden un falso chamamento a liberación de Cuba que val para aldraxar Martí e os símbolos patrios, baixo reclamo dun presunto dereito á liberdade criativa ou para aquelaren o mercado de criminais e mercenarios pagados con fondos do goberno dos EUA, e profanar monumentos do Apóstol ou prexudicar Cuba. “Representan a decadencia dun grupo de cubanos que perderon a esencia do ser fronte outros que traballamos pola unidade e a solidariedade”.

Yahima Martínez Millán fixo referencia directa ao pésimo estado de conservación do monumento a Martí en Montero Rios e recordou que, para a cubanía, calquera desleigo co símbolo da nación é intolerábel: “Martí non pode estar descoidado polo que representa para a humanidade e por iso renovo o meu compromiso de realizar as xestións necesarias para restaurar este monumento”. Un aplauso unánime do público, agradeceu estas palabras da Cónsul que confirman un comentario publicado no “Faro de Vigo” da mesma data, como parte do anúncio da homenaxe a Martí.

Antón Sánchez acompañou con gaita tumbal o Himno de Galiza e a seguir foi entoada a Bayamesa.